Kì thi cuối kì vừa đến, các khoa các lớp nháo nhác như binh hoảng mã loạn – đại học Tây Hoa nổi tiếng "tiến vào lúc sống, lúc chết bị đá ra" – thật ra khoa khác còn dễ thở, không chừng giáo sư bọn họ bỗng nhân từ chừa đường sống. Còn khoa Khảo cổ thì sao? Tuyệt đối đừng hi vọng! Những vị giáo sư kia không hà khắc khi chấm điểm đã là tốt lắm rồi, còn chừa đường sống, đừng nằm mơ. Thế nên sinh viên lớp Khảo cổ khi vừa hay tin ngày thi sắp tới, liền bắt đầu điên cuồng nỗ lực: Vội vàng ôm chân Phật chép vở ghi, còn chép thêm một bản siêu nhỏ siêu tinh vi đề phòng ngộ nhỡ, thi nhau đoán đề như đánh một canh bạc. Sau đó còn muốn mặc cả trọng tâm với giáo sư – đương nhiên câu trả lời của giáo sư là: Ừm, không biết nữa – tìm đàn anh thăm dò tình hình, giãy giụa lật sách làm đề thi thử...Tất cả ghi chép của Chu Sa đều bị người người xâu xé, nhưng ghi chép của cô quá tỉ mỉ, nhìn có vẻ chỗ nào cũng quan trọng. Nhiều thế làm sao nhớ nổi? Bạn học khổ sở, lớp trưởng, khoanh chỗ trọng tâm đi. Chu Sa làm gia sư cho đám trẻ, rất hay giúp học sinh làm đề thi thử, thế là bản thân cũng làm thử mấy phần, rồi lại bị các bạn học khác xâu xé. Đám người không có chuẩn bị, bình thường lười nhác, bây giờ coi Kinh Thánh mà đọc lấy đọc để, đám người có cố gắng có chuẩn bị cũng lấy về tham khảo. Chu Tú Mẫn cười nhạo Chu Sa: Cầm đi bán, mỗi bài năm đồng, đủ cậu ăn một tuần đấy.

Chu Tú Mẫn biết rõ Chu Sa không có vấn đề gì, vẫn không nhịn được hỏi: "Sao rồi? Tự mình cảm thấy...ổn không?"

Chu Sa nói, "Mình nhất định sẽ thi tốt. Mình muốn giành học bổng."

Chu Tú Mẫn biết cô không khoa trương, nhưng nhìn Chu Sa bình tĩnh tự tin nói chắc chắn như thế, vẫn không tránh được buồn rầu. Đó là mục tiêu của người ta hiểu không? Chu Tú Mẫn cảm thấy học kì này bản thân đã rất cố gắng, cuốn sách giáo trình trong tay bị đọc đến nhàu nát, chỗ không giỏi cũng đào sâu nghiên cứu, giành hạng ba không thành vấn đề. Cô ấy nói: "Vậy chúng ta xem lừa chết trong tay ai."

Bài thi vừa phát ra, Chu Tú Mẫn lại cảm thấy bất lực, bởi một nửa nội dung thi không nằm trong giáo trình, cô ấy vô thức quay đầu nhìn Chu Sa ngồi ở hàng ghế khác, Chu Sa cúi đầu làm bài, không biết có cảm thấy bối rối hay không. Một nửa thời gian qua đi, một vị giáo sư, phụ trách giám sát phòng thi, trực tiếp đến ngồi bên Chu Sa, bởi vì đám sinh viên bên trái rồi bên phải đều làm tiểu xảo. Giáo sư tỏ ý: Các trò vẫn nên ngoan ngoãn làm bài đi, đừng có ý đồ không ngay thẳng. Tôi ngồi đây nhìn đấy.

Ở đại học Tây Hoa, những môn thi không đạt yêu cầu sẽ không được thi bù vào kì sau, mà phải đợi đến trước khi tốt nghiệp, tổng hợp lại toàn bộ rồi mới được trả nợ môn một thể, năm nay học môn này, năm sau học môn kia, năm ba năm bốn mới được thi bù, thật là đòi mạng người. Hơn thế nữa nếu không hoàn thành toàn bộ những môn không đạt yêu cầu sẽ không được chứng nhận tốt nghiệp, đây cũng là nguyên nhân rất nhiều người sợ không thi qua môn, bởi vì thực tế quá khắc nghiệt.

Thi xong đám sinh viên ngao ngao kêu, "Giáo sư, đề khó quá. Rất nhiều phần không có trong sách, chưa được dạy, không có trong tiết học ạ." Giáo sư thản nhiên: Ai nói Khảo cổ nhất định phải ở trong sách. Bình thường bảo mấy đứa chăm đọc sách, bây giờ còn trách ai? Sau đó cầm bài thi ung dung rời đi, chỉ lưu lại ánh mắt chằm chằm của đám sinh viên. Đã bảo giáo sư khoa Khảo cổ khó khăn hà khắc, đây không phải là truyền thuyết, đây là hiện thực. Bọn họ trải qua nhiều đả kích giày vò như thế, còn chưa nhận thức được chân tướng thì cũng quá ngây thơ rồi. Sinh viên khoa Khảo cổ u u oa oa thảm thiết kêu rất lâu.

Thi xong, có một số người thích đối chiếu đáp án, đám bạn học vây quanh Chu Sa hỏi cô, Chu Tú Mẫn thiếu kiên nhẫn, thi xong rồi, còn đối chiếu cái gì, bao giờ phát bài liền biết đúng sai, sau đó kiên quyết kéo Chu Sa đi.

Chu Tú Mẫn hỏi Chu Sa: "Thi thế nào?"

"Ừm!"

"Ừm là ý gì? Làm hết sao?"

"Ừm! Cậu thì sao?"

"Miễn cưỡng, tôi cảm thấy học bổng bay mất một nửa rồi. Anh tôi nói nếu thi đạt hạng nhất sẽ thưởng cho tôi mười nghìn."

"Không có phần thưởng khác sao?"

"Có, nhưng không nhiều như thế."

Suy sụp đến ngày thi thứ ba, Chu Mỹ Đích vội vàng tuyên bố: "Các em sinh viên, thời khắc khảo nghiệm các em đến rồi!"

Đám sinh viên nói, lại khảo nghiệm, vừa mới thi thể thao xong mà?

Chu Mỹ Đích không quan tâm những lời phỉ nhổ, tiếp tục nói, "Huyện Cú Sơn Hòa Dung đang làm đường cao tốc, đội công nhân vô tình phát hiện một ngôi mộ thời Đường, địa phương đã cử quân đội đến bảo vệ, viện Nghiên cứu văn vật của thành phố cũng đã xuất phát rồi. Lăng mộ cần tiến hành khai quật gấp, cho nên mời tới một nhóm công nhân, nhưng nhân số ít ỏi, hi vọng các em có thể ra tay giúp đỡ."

Đám sinh viên vừa nghe, vỡ trận rồi. Mục đích học khảo cổ của bọn họ, không phải là thế sao? Nói trắng ra không phải là vì để nhận biết bảo bối của tổ tông hay sao? Đến nay một ngôi mộ lớn bày ra trước mắt, đích thị là một loại mê hoặc lõa lồ. Nếu là bình thường, đám sinh viên không nói hai lời liền xắn tay áo đi làm ngay, nhưng lúc này...

"Giáo sư, chúng em đã mua vé tàu hỏa về quê rồi." Có bạn học do dự.

Lập tức có bạn học thêm vào, "Em cũng mua vé máy bay rồi."

"Giáo sư, có tính thành tích không ạ?"

Chu Mỹ Đích nói: "Các em thân mến, tôi có thể hiểu được tâm trạng các em, xa nhà nửa năm, hận không thể lập tức về nhà đoàn tụ cùng cha mẹ và người thân, đương nhiên, đây là nghĩa vụ, nhưng không ép buộc, cũng không tính vào thành thích."

Những người muốn về nhà yên tâm, lại hỏi: "Phải đào trong bao lâu ạ?"

"Thời gian không xác định, cụ thể phải xem tiến độ. Một khi ở lại, trừ những bạn người địa phương, còn lại thật không có cách nào về nhà đón năm mới." Chu Mỹ Đích rất chân thành, "Cơ hội hiếm có, hi vọng các em đừng bỏ lỡ. Đương nhiên, tôi cũng sẽ không nói dối các em, tưởng tượng ra những điều đẹp đẽ, tôi có thể chân thành nói với các em, chuyến này rất khó khăn, đặc biệt là thời tiết lúc này. Đây coi như tính tàn khốc mà chúng tôi đã sớm nhắc với các em khi đối diện với Khảo cổ. Còn một câu nữa, không ép buộc, cũng không tính thành tích, bạn nào tình nguyện ở lại thì đến chỗ bạn học Tiểu Chu báo danh, không chắc chắn có thể gọi điện thoại thương lượng với gia đình, nhất định muốn về nhà có thể về, mọi người tự mình lựa chọn."

Có người hỏi: "Giáo sư, lúc nào xuất phát ạ?"

"Ngay sau khi kì thi kết thúc. Tình hình cụ thể đến lúc đó sẽ nói rõ."

"Giáo sư, em đi ạ."

"Xì, có gì đâu, em đi nữa."

Những người báo danh đầu tiên là sinh viên người địa phương, đám sinh viên này vừa gọi là có mặt, những người còn đang do dự, đa phần là sinh viên tỉnh ngoài đã mua được vé tàu xe, còn chưa quyết định, liền gọi điện thoại thương lượng với gia đình. Đa phần người nhà cổ cũ hoặc để bọn họ tự quyết định, thường là sẽ ở lại, giống như lời Chu Mỹ Đích nói, cơ hội khó tìm, không có ai muốn bỏ qua. Sáu bạn nữ lớp Khảo cổ, Lâm Bội Linh cùng bạn gái ngọt ngào dính nhau như sam, vừa hay có lí do để ở lại, Đản Đản vốn muốn ở lại trường, bây giờ cũng không phải về nhà, bố mẹ Diệp Oanh Oanh đều là giáo viên, dốc lòng khuyên bảo con gái ở lại, Lưu Oanh Oanh cũng không về. Duy chỉ có mình Phương Tranh, vé máy bay cô nàng đã đặt từ nửa tháng trước, vé máy bay giá rẻ không thể đổi trả, muốn trả cũng chỉ lấy lại được phí xây dựng sân bay và phí nhiên liệu, Phương Tranh "đô đô" trong lòng, hơn một nghìn năm của tôi. Chu Sa thì không cần nói, Chu Tú Mẫn không muốn đi, nhưng khí thế hừng hực như vậy, chỉ đành tham gia. Hơn nữa cô ấy cũng biết, bản thân thật sự quá yếu đuối, nếu muốn học ngành này, chuyện này sớm muộn cũng đến, nhưng cũng đến quá sớm rồi. Rất nhiều bạn học mua vé tàu xe đều trả lại, lựa chọn ở lại, cuối cùng quyết định ra về chỉ có năm người, đều là nam sinh. Phương Tranh cũng cắn răng ở lại. Năm bạn nam kia rất bối rối, có người còn giải thích với Chu Mỹ Đích: Mẹ em bị bệnh, không thể không về.

Thực tế, số người lựa chọn ở lại đã vượt qua dự tính của Chu Mỹ Đích, ông thầy rất vui cũng rất cảm động, vỗ vai một bạn học, an ủi: "Làm khó các em rồi."

Thi xong, còn một ngày chuẩn bị, thật ra cũng không có gì để chuẩn bị, chỉ là mang theo mấy bộ quần áo dày chống lạnh, chống bụi bẩn, dễ vận động. Chu Sa mang theo cả quần áo quân sự, Chu Tú Mẫn cười nhạo cô: Bộ quần áo này của cậu cũng thật hữu dụng, nhiều chức năng ghê.

Chu Sa khẽ cười, không quan tâm đến Chu Tú Mẫn. Ở chung với Chu Tú Mẫn nên học được cách nghe những lời như thế, cứ coi như không nghe thấy những lời ấy là được.

Chu Tú Mẫn ngồi nhét một ba lô đồ ăn, các loại đồ ăn vặt, còn cả mấy thứ đồ ăn nhanh. Chu Sa an ủi cô ấy: Ở đấy chắc chắn có đồ ăn, cậu không cần căng thẳng vậy đâu. Chu Tú Mẫn nói, cậu thì biết gì, ở những nơi đó, trước không có thôn sau không có tiệm, muốn mua chai dầu cũng chạy mấy con đường, cậu mà đói thì đi đâu tìm đồ ăn? Ăn ngọn cỏ hay cạo vỏ cây? Tôi chuẩn bị thừa còn hơn thiếu, hơn nữa đồ ăn là thực phẩm tiêu hao, lúc về hai tay cũng trống không. Ngược lại Chu Tú Mẫn không mang nhiều quần áo, nhưng mang theo tới mấy bọc giấy vệ sinh, Chu Sa cho rằng bà dì cả (kì kinh nguyệt) của Chu Tú Mẫn ghé thăm, kết quả là để phòng không có chỗ tắm rửa. Chu Sa cười khổ, nói, cậu nghĩ khoa trương ghê, giáo sư nói, gần đó có trạm xăng, chúng ta có thể nghỉ ngơi ở đó, có nước tắm rửa không cần lo lắng. Chu Tú Mẫn căng thẳng, chẳng qua tôi phòng ngộ nhỡ thôi. Cô ấy vốn muốn đem giấy vệ sinh và quần áo nhét vào túi Chu Sa, nhưng vừa nhìn thấy chiếc bao tải của Chu Sa – Chu Sa nói cái này gọn nhẹ – liền vô cùng ghét bỏ. Chu Tú Mẫn nói, cho dù cậu ăn mặc giống người thành phố, vẫn không cách nào cởi bỏ cốt cách cái bang. Cô ấy đi tìm chiếc ba lô màu đen của mình, bỏ đồ vào, nhét cả đồ của Chu Sa vào, rồi để Chu Sa phụ trách xách, còn cô ấy kéo theo một vali đồ ăn. Chu Tú Mẫn nhìn thấy Chu Sa còn mang theo một cuốn sách dày, vô cùng ghét bỏ, "Đến lúc đó mệt như bò đi cày, còn thời gian đọc sách đấy, thời gian ngủ còn không đủ." Thế là không cho phép cô mang theo, ngang ngược vất cuốn sách kia lại. Chu Sa hết cách, chỉ đành nhân lúc Chu Tú Mẫn không chú ý liền nhét lại vào ba lô.

Tập trung ở sân vận động. Mấy bạn sinh viên khoa Lịch sử mang theo tâm thái "vui chơi, học hỏi tri thức" cũng cùng tham gia. Chu Mỹ Đích vẫn mang theo chiếc túi "phong cách dân tộc", nhìn thấy đám sinh viên túi to túi nhỏ liền thở dài, thật thà nói: "Các em, chúng ta không phải du lịch theo đoàn, hành lí xin hết sức gọn nhẹ, còn nữa, mấy cái quần bò rách lỗ chỗ kia, đến lúc đó em đi ngắm cảnh hay lao động? Loại quần này không quỳ được, tôi nhắc nhở mọi người thêm lần nữa, ăn mặc quần áo đơn giản thuận tiện ấm áp, tránh bụi bẩn, đúng rồi, tốt nhất là mặc quần áo quân sự của mấy đứa ấy, mặc bên ngoài, cái loại áo phao trắng muốt này của em thì đừng mặc, bẩn rồi trường không phụ trách giặt sạch đâu." "Thao thao bất tuyệt" kết thúc, giáo sư Chu cho đám học trò thêm nửa tiếng để "tinh giản" và "giảm trọng lượng" của đống hành lí. Chu Tú Mẫn vứt lại hai đống giấy vệ sinh và hai bộ đồ lót, mùa đông cũng không cần thay thường xuyên, một cái áo khoác trắng, nhưng sống chết không buông chiếc vali đồ ăn vặt. Dù bị đôi mắt long lanh của Chu Mỹ Đích nhìn chằm chằm, vẫn mặt dày mang lên xe.

Giáo sư Chu hỏi: "Bạn học Chu Tú Mẫn, tôi có thể hỏi vali của em có gì không?"

Chu Tú Mẫn ấp úng: "Đồ ăn ạ!"

"Bạn học Chu Tú Mẫn, tôi lấy danh dự của Quốc gia ra bảo đảm với em, ở đó có cơm ăn."

Chu Tú Mẫn chỉ đành nuốt nước mắt buông tay vali đồ ăn. Chu Sa che miệng cười trộm, bị cô ấy hung hăng bóp hai cái. Cuối cùng điểm danh sĩ số hoàn tất, hai chiếc xe buýt lớn chở theo lớp Khảo cổ và nhóm "tình nguyện viên" oanh oanh liệt liệt hướng về huyện Cú Dung, nơi phát hiện mộ cổ.

Xuất phát!