“Bậc hiền nhân và người thường tuy hành động giống nhau,
Nhưng kết quả đạt được hoàn toàn khác nhau;
Hạt gieo dưới đất tuy giống nhau,
Nhưng cho kết quả thu hoạch khác nhau.”
(Cách ngôn Sakya)
Tôi không bao giờ quên được ngày mồng 2 tháng 7 năm 1267 ấy bởi đó là nỗi ám ảnh đeo đẳng suốt cuộc đời tôi. Mỗi năm, vào ngày này, thế giới trong mắt tôi chỉ là một màu u ám, ảm đạm. Bảy trăm năm sau hồi tưởng lại, tim tôi vẫn quặn đau từng cơn.
Đó là một chiều mùa hạ bình dị của ngày thứ nắm sau khi Bát Tư Ba lên đường. Sáng sớm, Kháp Na đã có mặt ở phòng làm việc của Bát Tư Ba để xử lý việc chính sự. Buổi trưa, như thường lệ, chàng quay về Lang Như Thư Lầu, dùng bữa với tôi.
Ăn trưa xong, Kháp Na định trở lại làm việc nhưng thấy chàng có vẻ mệt mỏi, tôi khuyên chàng ngủ một lát rồi hãy đi. Không ngờ Kháp Na thiếp đi rất lâu, sắc mặt càng lúc càng nhợt nhạt, trán vã mồ hôi. Chàng ôm bụng, kêu đau. Tôi hốt hoảng, vội ghé sát người chàng hít ngửi. Độ nhạy cảm của khứu giác suy giảm, thêm vào đó mùi hương hoa ngào ngạt từ ngoài vườn đưa vào khiến tôi không sao phát hiện ra điều gì khả nghi nên đoán rằng chàng bị đau bụng đi ngoài.
Tôi định ra ngoài tìm người giúp đỡ nhưng Kháp Na đã giữ tay tôi lại, gương mặt tái dại, gắng gượng nở nụ cười:
- Đừng làm vậy, ta không sao. Uống chén trà, nghỉ ngơi một lát là khỏi thôi.
Tôi vội vàng đi rót trà cho chàng, lúc quay lại bên giường thì thấy chàng ôm bụng, mặt mày nhăn nhó, khổ sở. Chàng gắng gượng nhấp một ngụm trà nhưng chưa kịp nuốt trôi đã nôn thốc nôn tháo ra giường. Trời ơi, toàn là máu! Tôi ghé sát mũi ngửi thử rồi sợ hãi, hồn bay phách lạc:
- Có độc!
Tôi cuống cuồng hóa phép thành Kangtsoban, lao ra ngoài kêu gào:
- Người đâu, mau đến đây!
Vì Kháp Na hạ lệnh nghiêm cấm người hầu đến gần Lang Như Thư Lầu nên phải mất một lúc bọn họ mới ào đến. Tôi lập tức ra lệnh:
- Mau lên, mau mời thầy thuốc đến đây! Vương gia bị trúng độc rồi!
Đám đầy tớ tròn mắt kinh ngạc, vội vã chạy đi. Tôi giữ tay một người lại, hỏi:
- Kunga Zangpo đâu?
Người đó đáp:
- Khi nãy ông ấy nói là hơi mệt nên đã về phòng nghỉ ngơi.
Tôi sững sờ. Kunga Zangpo xưa nay luôn đảm nhiệm việc thử đồ ăn của Kháp Na. Loại độc này không phát tác ngay tức khắc nên có lẽ Kunga Zangpo chưa phát hiện ra. Chắc là cậu ta cũng đã trúng độc. Tôi nghiêm giọng dặn dò:
- Lập tức khiêng Kunga Zangpo đến phòng Vương gia để cùng cứu chữa, sau đó đi mời bản khâm đến đây!
Người hầu nhìn tôi bằng ánh mắt lạ lùng. Tôi lập tức hiểu ra, hẳn cậu ta đang vô cùng băn khoăn vì sao Kangtsoban lại tỉnh táo, linh hoạt như vậy. Nhưng giữa lúc nước sôi lửa bỏng thế này, tôi không còn thời gian để bận tâm đến những chuyện đó nữa. Tôi gắt lên:
- Mau đi đi chứ!
Lúc này cậu ta mới tỉnh ra, vội vã chạy đi. Lúc tôi quay vào phòng, dưới chân giường, những vệt máu đen đã loang rộng. Kháp Na gục xuống mép giường, mái tóc xõa xuống nền đất. Tôi thất kinh, gọi tên chàng, chạy đến bên chàng, đỡ chàng nằm xuống. Gương mặt chàng tái xám, đôi mắt trắng bệch, hai mắt nhắm chặt, chàng đang ra sức chống chịu với cơn đau. Tôi vội vàng cúi xuống, áp môi lên bờ môi lạnh như băng của chàng, truyền linh khí cho chàng. Nhưng vừa lấy lại được chút sức lực, chàng đã đẩy tôi ra xa bằng cả hai tay, vừa thở dốc vừa lắc đầu:
- Tiểu Lam, ta không sao, đừng lãng phí linh khí.
Tôi biết chàng không muốn tôi mất sức trong thời gian mang thai nên chỉ biết gào khóc:
- Kháp Na, thầy thuốc sắp đến rồi, chàng hãy cố gắng chịu đựng!
Một lúc sau, bản khâm Shakya Zangpo cùng cả đoàn người lao vào phòng. Thầy thuốc lập tức chạy đến, quỳ xuống bên giường, rút kim bạc trong hộp đồ nghề, kiểm tra đám máu trên nền đất. Cây kim lập tức chuyển sang màu đen, thầy thuốc mặt mày biến sắc:
- Có độc!
Ông ta quay lại hỏi:
- Hôm nay Vương gia đã ăn những gì? Phải tìm cho bằng được đồ ăn của Vương gia để kiểm tra xem đó là loại độc gì, như thế mới có thể bốc thuốc được.
Shakya Zangpo ra lệnh:
- Lập tức đem đồ ăn thừa lúc trưa của Vương gia đến đây. Nếu đã đổ vào thùng chứa thì bê cả thùng đến đây!
Người hầu vâng lệnh, lui ra. Lúc này, Kunga Zangpo mới được khiêng tới. Sắc mặt cậu ta rất tệ, cậu ta một tay ôm bụng, tay kia vịn vào thành ghế, lê xuống, quỳ trước mặt Kháp Na, kêu khóc:
- Đồ ăn của cậu chủ đều do tôi dùng kim bạc thử trước, nếu không có vấn đề gì mới dâng lên cậu chủ. Bao năm qua tôi chưa bao giờ để xảy ra sai sót, vì sao hôm nay…
Shakya Zangpo bình tĩnh hỏi:
- Cậu đừng tự trách mình, hãy cho chúng tôi biết trưa này, cậu chủ đã ăn những gì?
Kunga Zangpo vội vàng thưa:
- Bữa trưa hôm nay có món thịt dê hầm kĩ với trứng gà và sữa bò. Cậu chủ sống ở Trung Nguyên nhiều năm, thích ăn rau nên tôi đã dặn nhà bếp làm thêm một đĩa đỗ xào. Lúc cắm kim bạc kiểm tra, không thấy những đồ ăn này có gì bất thường, tôi nếm thử cũng không sao cả. Sau đó, tôi đứng ngoài cửa, chờ lệnh cậu chủ, nửa tiếng sau bắt đầu thấy bụng mình cồn cào. Tôi cứ nghĩ mình buồn đi ngoài nên gọi người khác thay mình đứng hầu bên ngoài rồi về phòng. Không ngờ, càng lúc tôi càng đau dữ dội, tôi đang định đi mời thầy thuốc thì cậu chủ xảy ra chuyện.
Kunga Zangpo vừa kể vừa khóc, ân hận đập thùm thụp vào ngực mình. Đám người hầu từ nhà bếp quay lại, hai đầu bếp cao lực lưỡng khiêng cả thùng nước gạo vào phòng, mùi chua bốc lên nồng nặc. Thầy thuốc bất chấp thứ mùi khó ngửi đang xộc lên mũi, đút một chiếc vỉa vào thùng, vớt váng đồ ăn, hễ thấy miếng thịt nào là cắm kim bạc kiểm tra, nhưng đều không có gì khả nghi.
Kunga Zangpo ôm bụng, trán lấm tấm mồ hôi nhưng cậu ta vẫn kiên trì đứng lên quan sát, rồi đột nhiên cậu ta chỉ tay vào miếng rau xanh bám trên chiếc vỉa, hét to:
- Đây chính là loại đỗ được cắt nhỏ mà trưa nay Vương gia đã ăn.
Thầy thuốc cắm kim bạc vào miếng đỗ, một lúc sau rút ra, cũng thấy không có gì khác thường. Mọi người đều ngơ ngác, đã thử hết mọi đồ ăn mà không phát hiện ra có độc. Thầy thuốc cau mày:
- Lẽ nào Vương gia trúng độc không phải do đồ ăn? Sáng nay, Vương gia có ăn thứ gì khác không?
Kunga Zangpo nhớ lại:
- Buổi sáng, cậu chủ bận rộn với công việc chính sự, chỉ uống vài ngụm trà...
Tôi ngắt lời Kunga Zangpo:
- Làm phiền thầy thuốc kiểm tra lại món đỗ xào này. Trưa nay, lúc ăn cơm, ta đã động đũa đến tất cả các món, trừ món đỗ xào. Đến bây giờ, ta vẫn không hề hấn gì, vậy chắc hẳn món đỗ xào này có vấn đề.
Tất cả đều hướng ánh nhìn về phía tôi, nhưng tôi mặc kệ, lúc này tôi chỉ lo cho sự an nguy của Kháp Na. Thầy thuốc cầm miếng đỗ xào lên quan sát tỉ mỉ, rồi tiếp tục đút cái vỉa vào thùng vớt thêm vài miếng khác, đặt xuống đất, ghép thành hình nửa quả đỗ.
Rồi sắc mặt ông ta đột nhiên tái xám, giọng nói run run:
- Nếu tôi đoán không sai thì loại đỗ này được trồng ở vùng Nyingchi.
Đầu bếp gật đầu xác nhận:
- Đúng là loại đỗ Nyingchi. Sakya trồng được rất ít loại rau xanh nhưng Vương gia lại rất thích ăn rau nên chúng tôi phải mua từ Nyingchi, La-ta về đây với giá rất đắt.
Shakya Zangpo thắc mắc:
- Ta nghe nói, loại đỗ này nếu ăn sống thì có độc, nhưng đã nấu chín thì không sao. Các đầu bếp không thể không biết kiến thức cơ bản này nên món đỗ đã được xào rất kĩ, không lẽ vẫn còn độc?
Nhưng kết quả đạt được hoàn toàn khác nhau;
Hạt gieo dưới đất tuy giống nhau,
Nhưng cho kết quả thu hoạch khác nhau.”
(Cách ngôn Sakya)
Tôi không bao giờ quên được ngày mồng 2 tháng 7 năm 1267 ấy bởi đó là nỗi ám ảnh đeo đẳng suốt cuộc đời tôi. Mỗi năm, vào ngày này, thế giới trong mắt tôi chỉ là một màu u ám, ảm đạm. Bảy trăm năm sau hồi tưởng lại, tim tôi vẫn quặn đau từng cơn.
Đó là một chiều mùa hạ bình dị của ngày thứ nắm sau khi Bát Tư Ba lên đường. Sáng sớm, Kháp Na đã có mặt ở phòng làm việc của Bát Tư Ba để xử lý việc chính sự. Buổi trưa, như thường lệ, chàng quay về Lang Như Thư Lầu, dùng bữa với tôi.
Ăn trưa xong, Kháp Na định trở lại làm việc nhưng thấy chàng có vẻ mệt mỏi, tôi khuyên chàng ngủ một lát rồi hãy đi. Không ngờ Kháp Na thiếp đi rất lâu, sắc mặt càng lúc càng nhợt nhạt, trán vã mồ hôi. Chàng ôm bụng, kêu đau. Tôi hốt hoảng, vội ghé sát người chàng hít ngửi. Độ nhạy cảm của khứu giác suy giảm, thêm vào đó mùi hương hoa ngào ngạt từ ngoài vườn đưa vào khiến tôi không sao phát hiện ra điều gì khả nghi nên đoán rằng chàng bị đau bụng đi ngoài.
Tôi định ra ngoài tìm người giúp đỡ nhưng Kháp Na đã giữ tay tôi lại, gương mặt tái dại, gắng gượng nở nụ cười:
- Đừng làm vậy, ta không sao. Uống chén trà, nghỉ ngơi một lát là khỏi thôi.
Tôi vội vàng đi rót trà cho chàng, lúc quay lại bên giường thì thấy chàng ôm bụng, mặt mày nhăn nhó, khổ sở. Chàng gắng gượng nhấp một ngụm trà nhưng chưa kịp nuốt trôi đã nôn thốc nôn tháo ra giường. Trời ơi, toàn là máu! Tôi ghé sát mũi ngửi thử rồi sợ hãi, hồn bay phách lạc:
- Có độc!
Tôi cuống cuồng hóa phép thành Kangtsoban, lao ra ngoài kêu gào:
- Người đâu, mau đến đây!
Vì Kháp Na hạ lệnh nghiêm cấm người hầu đến gần Lang Như Thư Lầu nên phải mất một lúc bọn họ mới ào đến. Tôi lập tức ra lệnh:
- Mau lên, mau mời thầy thuốc đến đây! Vương gia bị trúng độc rồi!
Đám đầy tớ tròn mắt kinh ngạc, vội vã chạy đi. Tôi giữ tay một người lại, hỏi:
- Kunga Zangpo đâu?
Người đó đáp:
- Khi nãy ông ấy nói là hơi mệt nên đã về phòng nghỉ ngơi.
Tôi sững sờ. Kunga Zangpo xưa nay luôn đảm nhiệm việc thử đồ ăn của Kháp Na. Loại độc này không phát tác ngay tức khắc nên có lẽ Kunga Zangpo chưa phát hiện ra. Chắc là cậu ta cũng đã trúng độc. Tôi nghiêm giọng dặn dò:
- Lập tức khiêng Kunga Zangpo đến phòng Vương gia để cùng cứu chữa, sau đó đi mời bản khâm đến đây!
Người hầu nhìn tôi bằng ánh mắt lạ lùng. Tôi lập tức hiểu ra, hẳn cậu ta đang vô cùng băn khoăn vì sao Kangtsoban lại tỉnh táo, linh hoạt như vậy. Nhưng giữa lúc nước sôi lửa bỏng thế này, tôi không còn thời gian để bận tâm đến những chuyện đó nữa. Tôi gắt lên:
- Mau đi đi chứ!
Lúc này cậu ta mới tỉnh ra, vội vã chạy đi. Lúc tôi quay vào phòng, dưới chân giường, những vệt máu đen đã loang rộng. Kháp Na gục xuống mép giường, mái tóc xõa xuống nền đất. Tôi thất kinh, gọi tên chàng, chạy đến bên chàng, đỡ chàng nằm xuống. Gương mặt chàng tái xám, đôi mắt trắng bệch, hai mắt nhắm chặt, chàng đang ra sức chống chịu với cơn đau. Tôi vội vàng cúi xuống, áp môi lên bờ môi lạnh như băng của chàng, truyền linh khí cho chàng. Nhưng vừa lấy lại được chút sức lực, chàng đã đẩy tôi ra xa bằng cả hai tay, vừa thở dốc vừa lắc đầu:
- Tiểu Lam, ta không sao, đừng lãng phí linh khí.
Tôi biết chàng không muốn tôi mất sức trong thời gian mang thai nên chỉ biết gào khóc:
- Kháp Na, thầy thuốc sắp đến rồi, chàng hãy cố gắng chịu đựng!
Một lúc sau, bản khâm Shakya Zangpo cùng cả đoàn người lao vào phòng. Thầy thuốc lập tức chạy đến, quỳ xuống bên giường, rút kim bạc trong hộp đồ nghề, kiểm tra đám máu trên nền đất. Cây kim lập tức chuyển sang màu đen, thầy thuốc mặt mày biến sắc:
- Có độc!
Ông ta quay lại hỏi:
- Hôm nay Vương gia đã ăn những gì? Phải tìm cho bằng được đồ ăn của Vương gia để kiểm tra xem đó là loại độc gì, như thế mới có thể bốc thuốc được.
Shakya Zangpo ra lệnh:
- Lập tức đem đồ ăn thừa lúc trưa của Vương gia đến đây. Nếu đã đổ vào thùng chứa thì bê cả thùng đến đây!
Người hầu vâng lệnh, lui ra. Lúc này, Kunga Zangpo mới được khiêng tới. Sắc mặt cậu ta rất tệ, cậu ta một tay ôm bụng, tay kia vịn vào thành ghế, lê xuống, quỳ trước mặt Kháp Na, kêu khóc:
- Đồ ăn của cậu chủ đều do tôi dùng kim bạc thử trước, nếu không có vấn đề gì mới dâng lên cậu chủ. Bao năm qua tôi chưa bao giờ để xảy ra sai sót, vì sao hôm nay…
Shakya Zangpo bình tĩnh hỏi:
- Cậu đừng tự trách mình, hãy cho chúng tôi biết trưa này, cậu chủ đã ăn những gì?
Kunga Zangpo vội vàng thưa:
- Bữa trưa hôm nay có món thịt dê hầm kĩ với trứng gà và sữa bò. Cậu chủ sống ở Trung Nguyên nhiều năm, thích ăn rau nên tôi đã dặn nhà bếp làm thêm một đĩa đỗ xào. Lúc cắm kim bạc kiểm tra, không thấy những đồ ăn này có gì bất thường, tôi nếm thử cũng không sao cả. Sau đó, tôi đứng ngoài cửa, chờ lệnh cậu chủ, nửa tiếng sau bắt đầu thấy bụng mình cồn cào. Tôi cứ nghĩ mình buồn đi ngoài nên gọi người khác thay mình đứng hầu bên ngoài rồi về phòng. Không ngờ, càng lúc tôi càng đau dữ dội, tôi đang định đi mời thầy thuốc thì cậu chủ xảy ra chuyện.
Kunga Zangpo vừa kể vừa khóc, ân hận đập thùm thụp vào ngực mình. Đám người hầu từ nhà bếp quay lại, hai đầu bếp cao lực lưỡng khiêng cả thùng nước gạo vào phòng, mùi chua bốc lên nồng nặc. Thầy thuốc bất chấp thứ mùi khó ngửi đang xộc lên mũi, đút một chiếc vỉa vào thùng, vớt váng đồ ăn, hễ thấy miếng thịt nào là cắm kim bạc kiểm tra, nhưng đều không có gì khả nghi.
Kunga Zangpo ôm bụng, trán lấm tấm mồ hôi nhưng cậu ta vẫn kiên trì đứng lên quan sát, rồi đột nhiên cậu ta chỉ tay vào miếng rau xanh bám trên chiếc vỉa, hét to:
- Đây chính là loại đỗ được cắt nhỏ mà trưa nay Vương gia đã ăn.
Thầy thuốc cắm kim bạc vào miếng đỗ, một lúc sau rút ra, cũng thấy không có gì khác thường. Mọi người đều ngơ ngác, đã thử hết mọi đồ ăn mà không phát hiện ra có độc. Thầy thuốc cau mày:
- Lẽ nào Vương gia trúng độc không phải do đồ ăn? Sáng nay, Vương gia có ăn thứ gì khác không?
Kunga Zangpo nhớ lại:
- Buổi sáng, cậu chủ bận rộn với công việc chính sự, chỉ uống vài ngụm trà...
Tôi ngắt lời Kunga Zangpo:
- Làm phiền thầy thuốc kiểm tra lại món đỗ xào này. Trưa nay, lúc ăn cơm, ta đã động đũa đến tất cả các món, trừ món đỗ xào. Đến bây giờ, ta vẫn không hề hấn gì, vậy chắc hẳn món đỗ xào này có vấn đề.
Tất cả đều hướng ánh nhìn về phía tôi, nhưng tôi mặc kệ, lúc này tôi chỉ lo cho sự an nguy của Kháp Na. Thầy thuốc cầm miếng đỗ xào lên quan sát tỉ mỉ, rồi tiếp tục đút cái vỉa vào thùng vớt thêm vài miếng khác, đặt xuống đất, ghép thành hình nửa quả đỗ.
Rồi sắc mặt ông ta đột nhiên tái xám, giọng nói run run:
- Nếu tôi đoán không sai thì loại đỗ này được trồng ở vùng Nyingchi.
Đầu bếp gật đầu xác nhận:
- Đúng là loại đỗ Nyingchi. Sakya trồng được rất ít loại rau xanh nhưng Vương gia lại rất thích ăn rau nên chúng tôi phải mua từ Nyingchi, La-ta về đây với giá rất đắt.
Shakya Zangpo thắc mắc:
- Ta nghe nói, loại đỗ này nếu ăn sống thì có độc, nhưng đã nấu chín thì không sao. Các đầu bếp không thể không biết kiến thức cơ bản này nên món đỗ đã được xào rất kĩ, không lẽ vẫn còn độc?
