Trưởng thôn bẻ một cành cây còn tươi, cau mày vẽ vời trên mặt đất nứt nẻ. Thấy thầy Kỷ đi tới, ông vội vàng dập tắt điếu thuốc rẻ tiền đang ngậm trên miệng. Thầy Kỷ liếc nhìn thứ “trừu tượng” mà ông vẽ, nói: “Muốn làm đường thì đúng là chỉ có mùa đông xuân là thích hợp, mùa hè thu mưa nhiều, thi công không tiện.”
Trưởng thôn như học sinh tiểu học chăm chú lắng nghe thầy Kỷ nói, hận không thể dựng cả tai lên, sợ bỏ lỡ một chữ: “Đúng đúng, Ninh Xuyên là vậy đấy. Cho nên tôi mới muốn nhân lúc này tập hợp mọi người cùng làm đường, may mắn thì có thể kịp phiên chợ cuối năm, cũng có thêm chút thu nhập cho người dân trong thôn.”
Thầy Kỷ không trả lời ông ngay, nhìn kỹ lại bản vẽ quy hoạch của trưởng thôn, rồi nhìn về phía những dãy núi trập trùng xa xa, cuối cùng mới bình tĩnh chỉ ra: “Những ngọn núi đó không được, trọc lóc chẳng còn mấy cây, bây giờ có làm đường thì e là cũng không trụ được đến mùa mưa năm sau, lũ bùn đá sẽ cuốn trôi cả đoạn đường mất.”
Trưởng thôn dùng chân dụi dụi tàn thuốc lá trên mặt đất, khóe miệng vô thức trĩu xuống: “Nghèo đói lạc hậu, chỉ còn cách “giết gà lấy trứng” mà thôi…” Ông thở dài não nề, tiếng thở dài như phát ra từ tận đáy lòng, mang theo âm hưởng khiến người ta phải rùng mình. “Không còn cách nào khác”, có lẽ là lời nhận xét thường xuyên nhất mà người ta dành cho ngôi làng nhỏ bé này, nhưng ai cũng có quyền nói như vậy, chỉ riêng trưởng thôn là không thể. Ông không thể không còn cách nào khác, ông nhất định phải tìm mọi cách trong sự hoang tàn và bế tắc này, tìm ra một con đường cho vùng đất hẻo lánh bị thế giới lãng quên này.
Người trẻ tuổi ở lại Ninh Xuyên không nhiều, thanh niên trai tráng đều đã ra ngoài đi làm kiếm sống, những người ở lại ít nhiều đều có chút vấn đề, đội sửa đường được thành lập nhìn qua chẳng khác nào hội người già neo đơn. Trong thôn cũng không còn ưu đãi gì khác, chỉ có thể hỗ trợ cho những người tham gia sửa đường hai bữa cơm trưa và tối. Trưởng thôn không để việc sửa đường ảnh hưởng đến việc học của trẻ con trong thôn, vẫn yêu cầu bọn nhỏ đến lớp học của thầy Kỷ đầy đủ.
Một hôm trước ngày đội sửa đường khởi công, Lý Cố đã cãi nhau một trận nảy lửa với trưởng thôn, đây là điều hiếm thấy. Nhìn thấy người nuôi nấng mình lớn lên vì muốn vạch ra một con đường khả thi mà trằn trọc trăn trở suốt đêm, vì một chút vật liệu đá mà phải năn nỉ hết lời này lời khác, cảm giác trách nhiệm trong lồng ngực cậu bé nhỏ bé dần lớn lên, cậu nhất quyết phải tham gia vào đội sửa đường.
“Việc gì đến lượt lũ trẻ con các cháu lo, đàn ông trong thôn này chết hết rồi hay sao! Cháu cứ lo mà học hành cho tử tế.”
Một câu nói dập tắt ước mơ “vĩ đại” muốn “nâng đỡ trời đất” của cậu thiếu niên, Lý Cố ưỡn cổ lên như một con thú nhỏ không chịu thua: “Sao lại không liên quan đến cháu! Bố của Thiệu Lực ở làng bên cạnh đã nói năm nay về sẽ dẫn nó đi làm ăn, năm nay cháu cũng mười bốn tuổi rồi, sao lại không làm được việc gì chứ? Ông lúc nào cũng bảo để ông lo, để ông làm, nhưng ông già như vậy rồi, còn bao nhiêu việc phải làm, ông lo hết được chắc?”
Trưởng thôn khinh thường cười khẩy một tiếng, bước tới vỗ mạnh vào ngực Lý Cố hai cái, mỉa mai: “Cậu giỏi lắm rồi, nhưng với cái thân hình còi cọc này thì vác được mấy bao đồ? Giờ cậu cao bao nhiêu, đến khung cửa cũng chưa tới, muốn đi gánh thì cứ đi mà gánh hai ngày đi, đảm bảo cả đời này cậu cũng chỉ lùn như vậy thôi. Vui chưa?” Lý Cố tức giận như ấm nước sôi sùng sục, bốc khói nghi ngút: “Cháu sẽ không lùn đâu, ngược lại là ông đấy! Đã già đến mức sắp lùn bằng cái cây nấm rồi mà còn cố chấp, cứ đợi đến lúc ông không gánh nổi nữa thì biết.”
Ban đầu định bụng hùng dũng ra trận “báo quốc”, ai ngờ lại bị chế giễu một phen, Lý Cố cảm thấy bất lực khi giao tiếp với ông già này, bực bội bỏ đi. Đi được hai bước, cậu lại quay lại, bưng chậu nước rửa chân của trưởng thôn đi đổ, làm việc một cách cẩn thận, nhưng cái mũi thì lúc nào cũng hếch lên trời, không muốn nói với ông già này một lời nào nữa.
Trưởng thôn nhìn cậu đổ nước, đặt chậu vào chỗ cũ rồi mới đóng cửa lại. Ông ngồi trên giường bật cười ha hả: “Hừ hừ, thằng nhóc con này cũng ngoan đấy chứ.”
Hôm sau, trưởng thôn dẫn theo “hội người già neo đơn” hùng dũng đi sửa đường, Lý Cố ngồi trong lớp học, trong lòng không tài nào tập trung được.
Lần đầu tiên cậu cảm thấy bất lực như vậy, hận bản thân mình không đủ mạnh mẽ, không đủ bản lĩnh. Cậu chỉ có thể bị nhốt trong căn phòng học ọp ẹp, nhỏ bé này, nghe thầy giáo giảng giải những kiến thức vốn dành cho trẻ con từ đầu.
Cậu ước gì mình cũng giống như bố của Thiệu Lực, có thể làm cai thầu ở tỉnh ngoài, đến dịp lễ tết có tiền gửi về quê. Cậu không thể không thừa nhận, trong thâm tâm, cậu rất ghen tị với Thiệu Lực, được đi làm ăn xa, đó là cuộc sống đáng mơ ước nhất đối với những đứa trẻ cùng trang lứa với cậu.
Đến giờ ăn trưa, cậu lén chạy ra ngoài xem tình hình đội sửa đường, thời tiết đã lạnh như vậy rồi, nhưng mồ hôi vẫn túa ra từ chân tóc, chảy dọc theo làn da đen nhẻm, lấm lem bụi đất. Lý Cố nhìn thấy trưởng thôn húp vội hai bát cơm, sau đó đi đến một góc khuất người, xắn ống quần lên, từ từ xoa bóp mắt cá chân hơi sưng tấy của mình.
Nước mắt suýt nữa thì trào ra khỏi khóe mắt cậu thiếu niên, Lý Cố chửi thề một tiếng, cố kìm nén nỗi buồn tủi không biết từ đâu ùa đến.
Buổi học chiều, thầy Kỷ không thấy Lý Cố đâu.
Khi nhìn thấy Lý Cố ở mỏ đá, sắc mặt trưởng thôn lập tức lạnh lùng: “Ai cho phép cháu đến đây, về ngay!”
Lý Cố ưỡn cổ lên: “Cháu không về! Cháu cũng khỏe mạnh, đi một chuyến còn nhanh hơn ông nhiều, cháu phải ở đây!”
Rất nhiều người đang làm việc nhìn về phía này, trưởng thôn biết Lý Cố bướng bỉnh, khuyên thế nào cũng vô ích, bèn cởi dép ra định đánh cậu. Mọi người xung quanh xúm vào khuyên can, người thì bảo Lý Cố xuống nước xin lỗi, người thì bảo trưởng thôn nương tay với trẻ con, nhưng đều không thể ngăn cản hai người “ông cháu” này đối đầu.
Đánh bằng dép không được, trưởng thôn tức giận cầm một cây sào tre lên: “Cứ trốn học đi! Cứ không lo học hành đi! Mới học được vài chữ đã tưởng mình tài giỏi lắm rồi, cả đời này cậu muốn gánh đá chắc?”
Lý Cố bị đánh đau điếng người, nhưng càng không muốn chịu thua, tuy đau nhưng không kêu la, cắn răng chịu đựng những cái đánh của trưởng thôn. Những người đứng xem cũng không nhịn được nữa: “Thằng bé cũng có lòng muốn đến giúp đỡ mọi người, nghỉ học một hai ngày cũng có sao đâu.” “Đúng đấy, đúng đấy, ngày nào cũng bắt con nhà tôi đi học, lợn ở nhà không ai cho ăn, chi bằng trưởng thôn giảm bớt thời gian học của bọn nhỏ đi.”
…
Nghe thấy những lời này, cây gậy của trưởng thôn khựng lại. Ngay khi mọi người nghĩ rằng “vở kịch” này sắp kết thúc, ông lạnh lùng quát: “Quỳ xuống.”
Xung quanh im phăng phắc, chỉ còn nghe thấy tiếng roi tre quất vào da thịt, từng nhát, từng nhát, không hề nương tay. Những người ban đầu chỉ nghĩ là chuyện trẻ con giận dỗi, dần dần cũng trở nên nghiêm túc. Lý Cố nghiến răng, những viên đá rơi vãi trên mặt đất cứa rách quần cậu, đầu gối bê bết máu. Lý Cố không kêu một tiếng nào, mọi người xung quanh cũng im lặng, đất trời như bỗng chốc im bặt, một bầu không khí trang nghiêm bao trùm.
Không biết đã qua bao lâu, trưởng thôn mới chịu dừng tay, ông không nhìn những người xung quanh, giọng nói tuy không lớn nhưng rất dứt khoát: “Lý lẽ đã nói rồi, không nghe thì phải dùng biện pháp mạnh thôi, trẻ con là phải đi học, bắt đầu từ tôi đây, đây chính là quy định của Ninh Xuyên.”
Trưởng thôn như học sinh tiểu học chăm chú lắng nghe thầy Kỷ nói, hận không thể dựng cả tai lên, sợ bỏ lỡ một chữ: “Đúng đúng, Ninh Xuyên là vậy đấy. Cho nên tôi mới muốn nhân lúc này tập hợp mọi người cùng làm đường, may mắn thì có thể kịp phiên chợ cuối năm, cũng có thêm chút thu nhập cho người dân trong thôn.”
Thầy Kỷ không trả lời ông ngay, nhìn kỹ lại bản vẽ quy hoạch của trưởng thôn, rồi nhìn về phía những dãy núi trập trùng xa xa, cuối cùng mới bình tĩnh chỉ ra: “Những ngọn núi đó không được, trọc lóc chẳng còn mấy cây, bây giờ có làm đường thì e là cũng không trụ được đến mùa mưa năm sau, lũ bùn đá sẽ cuốn trôi cả đoạn đường mất.”
Trưởng thôn dùng chân dụi dụi tàn thuốc lá trên mặt đất, khóe miệng vô thức trĩu xuống: “Nghèo đói lạc hậu, chỉ còn cách “giết gà lấy trứng” mà thôi…” Ông thở dài não nề, tiếng thở dài như phát ra từ tận đáy lòng, mang theo âm hưởng khiến người ta phải rùng mình. “Không còn cách nào khác”, có lẽ là lời nhận xét thường xuyên nhất mà người ta dành cho ngôi làng nhỏ bé này, nhưng ai cũng có quyền nói như vậy, chỉ riêng trưởng thôn là không thể. Ông không thể không còn cách nào khác, ông nhất định phải tìm mọi cách trong sự hoang tàn và bế tắc này, tìm ra một con đường cho vùng đất hẻo lánh bị thế giới lãng quên này.
Người trẻ tuổi ở lại Ninh Xuyên không nhiều, thanh niên trai tráng đều đã ra ngoài đi làm kiếm sống, những người ở lại ít nhiều đều có chút vấn đề, đội sửa đường được thành lập nhìn qua chẳng khác nào hội người già neo đơn. Trong thôn cũng không còn ưu đãi gì khác, chỉ có thể hỗ trợ cho những người tham gia sửa đường hai bữa cơm trưa và tối. Trưởng thôn không để việc sửa đường ảnh hưởng đến việc học của trẻ con trong thôn, vẫn yêu cầu bọn nhỏ đến lớp học của thầy Kỷ đầy đủ.
Một hôm trước ngày đội sửa đường khởi công, Lý Cố đã cãi nhau một trận nảy lửa với trưởng thôn, đây là điều hiếm thấy. Nhìn thấy người nuôi nấng mình lớn lên vì muốn vạch ra một con đường khả thi mà trằn trọc trăn trở suốt đêm, vì một chút vật liệu đá mà phải năn nỉ hết lời này lời khác, cảm giác trách nhiệm trong lồng ngực cậu bé nhỏ bé dần lớn lên, cậu nhất quyết phải tham gia vào đội sửa đường.
“Việc gì đến lượt lũ trẻ con các cháu lo, đàn ông trong thôn này chết hết rồi hay sao! Cháu cứ lo mà học hành cho tử tế.”
Một câu nói dập tắt ước mơ “vĩ đại” muốn “nâng đỡ trời đất” của cậu thiếu niên, Lý Cố ưỡn cổ lên như một con thú nhỏ không chịu thua: “Sao lại không liên quan đến cháu! Bố của Thiệu Lực ở làng bên cạnh đã nói năm nay về sẽ dẫn nó đi làm ăn, năm nay cháu cũng mười bốn tuổi rồi, sao lại không làm được việc gì chứ? Ông lúc nào cũng bảo để ông lo, để ông làm, nhưng ông già như vậy rồi, còn bao nhiêu việc phải làm, ông lo hết được chắc?”
Trưởng thôn khinh thường cười khẩy một tiếng, bước tới vỗ mạnh vào ngực Lý Cố hai cái, mỉa mai: “Cậu giỏi lắm rồi, nhưng với cái thân hình còi cọc này thì vác được mấy bao đồ? Giờ cậu cao bao nhiêu, đến khung cửa cũng chưa tới, muốn đi gánh thì cứ đi mà gánh hai ngày đi, đảm bảo cả đời này cậu cũng chỉ lùn như vậy thôi. Vui chưa?” Lý Cố tức giận như ấm nước sôi sùng sục, bốc khói nghi ngút: “Cháu sẽ không lùn đâu, ngược lại là ông đấy! Đã già đến mức sắp lùn bằng cái cây nấm rồi mà còn cố chấp, cứ đợi đến lúc ông không gánh nổi nữa thì biết.”
Ban đầu định bụng hùng dũng ra trận “báo quốc”, ai ngờ lại bị chế giễu một phen, Lý Cố cảm thấy bất lực khi giao tiếp với ông già này, bực bội bỏ đi. Đi được hai bước, cậu lại quay lại, bưng chậu nước rửa chân của trưởng thôn đi đổ, làm việc một cách cẩn thận, nhưng cái mũi thì lúc nào cũng hếch lên trời, không muốn nói với ông già này một lời nào nữa.
Trưởng thôn nhìn cậu đổ nước, đặt chậu vào chỗ cũ rồi mới đóng cửa lại. Ông ngồi trên giường bật cười ha hả: “Hừ hừ, thằng nhóc con này cũng ngoan đấy chứ.”
Hôm sau, trưởng thôn dẫn theo “hội người già neo đơn” hùng dũng đi sửa đường, Lý Cố ngồi trong lớp học, trong lòng không tài nào tập trung được.
Lần đầu tiên cậu cảm thấy bất lực như vậy, hận bản thân mình không đủ mạnh mẽ, không đủ bản lĩnh. Cậu chỉ có thể bị nhốt trong căn phòng học ọp ẹp, nhỏ bé này, nghe thầy giáo giảng giải những kiến thức vốn dành cho trẻ con từ đầu.
Cậu ước gì mình cũng giống như bố của Thiệu Lực, có thể làm cai thầu ở tỉnh ngoài, đến dịp lễ tết có tiền gửi về quê. Cậu không thể không thừa nhận, trong thâm tâm, cậu rất ghen tị với Thiệu Lực, được đi làm ăn xa, đó là cuộc sống đáng mơ ước nhất đối với những đứa trẻ cùng trang lứa với cậu.
Đến giờ ăn trưa, cậu lén chạy ra ngoài xem tình hình đội sửa đường, thời tiết đã lạnh như vậy rồi, nhưng mồ hôi vẫn túa ra từ chân tóc, chảy dọc theo làn da đen nhẻm, lấm lem bụi đất. Lý Cố nhìn thấy trưởng thôn húp vội hai bát cơm, sau đó đi đến một góc khuất người, xắn ống quần lên, từ từ xoa bóp mắt cá chân hơi sưng tấy của mình.
Nước mắt suýt nữa thì trào ra khỏi khóe mắt cậu thiếu niên, Lý Cố chửi thề một tiếng, cố kìm nén nỗi buồn tủi không biết từ đâu ùa đến.
Buổi học chiều, thầy Kỷ không thấy Lý Cố đâu.
Khi nhìn thấy Lý Cố ở mỏ đá, sắc mặt trưởng thôn lập tức lạnh lùng: “Ai cho phép cháu đến đây, về ngay!”
Lý Cố ưỡn cổ lên: “Cháu không về! Cháu cũng khỏe mạnh, đi một chuyến còn nhanh hơn ông nhiều, cháu phải ở đây!”
Rất nhiều người đang làm việc nhìn về phía này, trưởng thôn biết Lý Cố bướng bỉnh, khuyên thế nào cũng vô ích, bèn cởi dép ra định đánh cậu. Mọi người xung quanh xúm vào khuyên can, người thì bảo Lý Cố xuống nước xin lỗi, người thì bảo trưởng thôn nương tay với trẻ con, nhưng đều không thể ngăn cản hai người “ông cháu” này đối đầu.
Đánh bằng dép không được, trưởng thôn tức giận cầm một cây sào tre lên: “Cứ trốn học đi! Cứ không lo học hành đi! Mới học được vài chữ đã tưởng mình tài giỏi lắm rồi, cả đời này cậu muốn gánh đá chắc?”
Lý Cố bị đánh đau điếng người, nhưng càng không muốn chịu thua, tuy đau nhưng không kêu la, cắn răng chịu đựng những cái đánh của trưởng thôn. Những người đứng xem cũng không nhịn được nữa: “Thằng bé cũng có lòng muốn đến giúp đỡ mọi người, nghỉ học một hai ngày cũng có sao đâu.” “Đúng đấy, đúng đấy, ngày nào cũng bắt con nhà tôi đi học, lợn ở nhà không ai cho ăn, chi bằng trưởng thôn giảm bớt thời gian học của bọn nhỏ đi.”
…
Nghe thấy những lời này, cây gậy của trưởng thôn khựng lại. Ngay khi mọi người nghĩ rằng “vở kịch” này sắp kết thúc, ông lạnh lùng quát: “Quỳ xuống.”
Xung quanh im phăng phắc, chỉ còn nghe thấy tiếng roi tre quất vào da thịt, từng nhát, từng nhát, không hề nương tay. Những người ban đầu chỉ nghĩ là chuyện trẻ con giận dỗi, dần dần cũng trở nên nghiêm túc. Lý Cố nghiến răng, những viên đá rơi vãi trên mặt đất cứa rách quần cậu, đầu gối bê bết máu. Lý Cố không kêu một tiếng nào, mọi người xung quanh cũng im lặng, đất trời như bỗng chốc im bặt, một bầu không khí trang nghiêm bao trùm.
Không biết đã qua bao lâu, trưởng thôn mới chịu dừng tay, ông không nhìn những người xung quanh, giọng nói tuy không lớn nhưng rất dứt khoát: “Lý lẽ đã nói rồi, không nghe thì phải dùng biện pháp mạnh thôi, trẻ con là phải đi học, bắt đầu từ tôi đây, đây chính là quy định của Ninh Xuyên.”
