Sáng hôm sau, Doãn Hy dậy rất sớm, cùng Tiểu Bàng đến xưởng xem quy trình chế tạo màu. Mấy học trò của Bàng Niên Húc đang chế tạo các loại màu cơ bản như hoa thanh, xích thổ, chu sa, thạch lục… (*) Các học trò dùng búa đập vụn những khối khoáng cứng, sau đó dùng chày đá giã nhuyễn trong cối đá, trong quá trình nghiền thì nhặt bỏ tạp chất và những phần không đều màu, rồi đổi sang dụng cụ mài là những khối đá treo thẳng để tiếp tục mài.

(*) Hoa thanh là tên gọi của màu xanh lam sẫm, hoặc xanh thiên thanh hơi tối, được tạo từ khoáng chất thiên nhiên, thường dùng để vẽ hoa, lá, trời, nước trong tranh thủy mặc hoặc sứ men xanh trắng. Xích thổ là màu của đất đỏ tự nhiên, thường thấy ở vùng bazan, rất hay dùng trong gốm, sơn, gạch cổ, tranh Đông Dương. Chu sa là một loại khoáng chất màu đỏ tươi – chính là chu sa thật, tên khoa học là thủy ngân sulfua (HgS), được nghiền nhỏ thành bột màu đỏ sẫm, dùng làm mực viết, thuốc, màu vẽ, và cả trang sức phong thủy. Thạch lục là tên gọi một loại màu khoáng chất làm từ đá đồng tự nhiên (như malachite) được nghiền mịn, có màu xanh lá sâu, đậm, được dùng phổ biến trong tranh thủy mặc, tranh lụa cổ.

“Một khối khoáng cần mài bao lâu?” Doãn Hy chăm chú nhìn vào những khoáng đá nhỏ trong cối đá, cẩn thận quan sát từng khối.

“Để biến một khối khoáng cứng rắn thành bột mịn, cần phải mài đi mài lại nhiều lần, thường mất hơn hai mươi ngày.” Tiểu Bàng chỉ vào một học trò đang làm việc, nói: “Như thế này, một tay giữ, một tay xoay chày đá trong cối, mài đi mài lại.”

Tiếng khoáng lớn va vào bát sứ sắc nhọn đến chói tai, Tiểu Bàng bịt tai đi ra cửa, còn Doãn Hy ngồi xổm trước ghế dài, hứng thú nhìn những khối đá nhỏ dưới tác động của nước và dụng cụ mài dần trở nên mịn, sánh đặc, chậm rãi biến thành màu sắc tinh tế.

“Ngày nay, việc chế biến khoáng đã hoàn toàn cơ giới hóa, hiếm khi thấy cảnh thủ công thế này.” Doãn Hy càng nhìn càng thấy thú vị, “Tiểu Bàng, chị có thể ở nhà cậu thêm vài ngày được không?”

“Được chứ chị Doãn, hiếm khi chị thích. Tiếc là bố em đi tìm mỏ rồi, không thì ông ấy chắc mừng lắm.”

Doãn Hy chống cằm, nghiêm túc hỏi cậu học trò trước mặt: “Thầy nhỏ ơi, chỉ cần có màu cơ bản là có thể pha ra mọi màu sắc đúng không?”

Cậu học trò cười với cô qua chiếc khẩu trang, rồi nhận ra cô không thấy, liền gật đầu: “Gần như vậy.”

“Vậy nếu có thể pha ra mọi màu, tại sao vẫn phải vất vả tìm khoáng làm màu truyền thống? Nguyên liệu mới đa dạng, màu làm ra chắc chắn còn phong phú hơn truyền thống chứ?”

“Cái này… cái này…” Cậu học trò bị hỏi bí, không trả lời được.

“Việc phục chế di vật chủ yếu là phục chế bảo tồn, màu sắc làm từ nguyên liệu mới là màu khoáng hiện đại, mãi mãi không thể so sánh với màu truyền thống. Dùng màu quốc họa truyền thống mới có thể thực hiện đúng nghĩa ‘phục cổ như cũ’, bảo vệ di vật.” Không biết từ khi nào, Nhiếp Tung đã đứng phía sau cô.

Trong lòng Doãn Hy có quá nhiều thắc mắc, liền hỏi hết một lượt: “Nghe nói hiện nay ngày càng ít người chế màu quốc họa, người muốn học cũng ít. Nếu phần mài màu cứ lặp đi lặp lại như thế, sao không dùng máy móc để giảm bớt sức người?”

“Cô thấy chỉ là một phần. Sau khi nghiền xong còn phải qua các công đoạn rửa, lọc màu. Bột màu sau khi nghiền sẽ được rửa bằng nước sạch để loại bỏ tạp chất, sau đó lắng đọng, rồi phân loại phần nổi và phần lắng, đem sấy khô sẽ cho ra màu đầu tiên. Quá trình rửa, lắng, lấy màu, sấy khô lặp đi lặp lại, mới phân ra được bốn cấp độ màu từ đậm đến nhạt. Những việc tỉ mỉ này, máy móc không làm được.”

Nghe Nhiếp Tung giải thích, Doãn Hy không khỏi cảm thán: “Khoáng vật nằm sâu dưới lòng đất hàng triệu năm, hành trình từ khoáng đến màu cũng giống như quá trình hình thành của nó, đều cần sự nhẫn nại và chờ đợi dài lâu.”

“Từ lòng đất đến giấy, khoáng cứng rắn biến thành lông ngực chim hoàng oanh, lá cây chuyển vàng đầu thu, mặt trời đỏ rực nhô khỏi đường chân trời.” Ánh mắt Nhiếp Tung xuyên qua mắt kính dừng lại trên mái tóc ngắn gọn gàng của Doãn Hy, giọng anh dịu dàng nhưng kiên định: “Sự nhẫn nại và chờ đợi ấy là xứng đáng.”

Tâm khẩu của Doãn Hy khẽ động, cô quay đầu lại, đúng lúc bắt gặp ánh mắt của anh.

Cảnh nhìn nhau như trong phim thần tượng chỉ kéo dài không quá hai giây, Doãn Hy liền cảm thấy bắp chân tê dại, cô cố gắng đứng dậy nhưng ngay giây sau đã bị cơn tê nhức như hàng triệu con côn trùng gặm nhấm cùng cảm giác chóng mặt đánh úp, cả người lảo đảo ngã vào người Nhiếp Tung.

Bị đụng bất ngờ, Nhiếp Tung không kịp phản ứng, theo bản năng đưa tay đỡ lấy cô, vội vàng giúp cô ngồi xuống. Anh không có bất kỳ hành động vượt quá giới hạn nào, vẻ mặt chính trực hoàn toàn khác với ánh mắt chân thành, trần trụi ban nãy.

Doãn Hy cảm thấy rối bời, thuận miệng nói: “Tôi muốn uống nước” để đuổi người đi. Ngồi thêm một lúc, khi hồi phục lại thì cô bước vào căn phòng bên cạnh – nơi lưu trữ các mẫu phẩm màu hoàn chỉnh, Tiểu Bàng đang kiểm kê danh sách mẫu.

“Sau khi tốt nghiệp đại học, cậu sẽ kế thừa tay nghề của bố mình chứ?”

Tiểu Bàng ngẩn người, rồi mỉm cười: “Chưa chắc đâu.”

Doãn Hy nhìn cậu một cái, gật đầu hiểu ý.

Tiểu Bàng cười tự giễu: “Học nghề là một công việc cực nhọc, phải không sợ khổ, không sợ mệt, còn phải chịu được cô đơn, chuyên tâm nghiên cứu kỹ thuật. Chị Doãn à, nói thật lòng, vừa không kiếm được tiền lại vừa vất vả, giờ có mấy người trẻ chịu học nữa đâu?”

“Thế nhưng trong phòng vẫn có mấy người học việc mà?”

“Chị biết đây là lứa học trò thứ mấy mà bố em nhận không? Mỗi lần đều đầy mong đợi mà dạy dỗ, cuối cùng chẳng giữ được đến hai người.”

Doãn Hy biết việc truyền thừa thủ công mỹ nghệ rất khó, nhưng không ngờ kỹ nghệ hội họa truyền thống quốc họa lại đang đứng bên bờ tuyệt diệt.

“Nếu không phải anh trai em quyết liệt đi theo con đường riêng, dùng lợi nhuận từ việc kinh doanh khác để duy trì hoạt động hằng ngày của xưởng, thì có khi nhà em đã không trụ nổi đến giờ.” Nói đến đây, Tiểu Bàng thở dài không ngớt, “Chị Doãn, chị hỏi em có quay về hay không, em cũng không biết.”

Doãn Hy im lặng, lấy điện thoại tra giá thị trường của nguyên liệu màu hiện tại. Trên Taobao, một hộp màu tổng hợp hóa học 24 tuýp chỉ bán hơn hai mươi tệ, còn bộ màu 21 sắc của nhà họ Bàng, mỗi màu chỉ 3 gram mà giá đã hơn năm trăm tệ.

“Đúng vậy, nguyên liệu ngày càng khan hiếm, chi phí nhân công ngày càng cao, giá thành cũng ngày càng đắt, trên thị trường hiện tại cạnh tranh rất yếu, chẳng qua chưa sụp đổ hoàn toàn là nhờ vào sự kiên trì của những người yêu thích hội họa truyền thống.” Doãn Hy bị tâm trạng u uất của Tiểu Bàng lây lan, cũng trở nên trầm mặc.

Khi Nhiếp Tung bước vào với chai nước khoáng trên tay, rõ ràng cảm nhận được bầu không khí nặng nề trong phòng.

“Có chuyện gì vậy?” Anh đưa nước cho Doãn Hy, hỏi.

Tiểu Bàng lắc đầu, tiếp tục kiểm kê kho màu.

Còn Doãn Hy thì như bị một bàn tay vô hình siết lấy tim, cô ngẩng đầu uống một ngụm nước, nhẹ giọng hỏi anh: “Nhiếp Tung, liệu có ngày truyền thống màu quốc họa sẽ biến mất không?”

Nhiếp Tung sững người.

Làm nghiên cứu địa chất lâu năm, Doãn Hy xưa nay luôn lý trí và khách quan. Trong mắt Nhiếp Tung, cô là kiểu người đề cao chứng cứ khoa học, nhưng giờ đây lại nhíu mày hỏi anh một câu đầy cảm tính. Cô không còn dáng vẻ cương quyết như thường ngày, mà dịu dàng hơn, gọi tên anh không còn là “Thầy Nhiếp” khách sáo, hay “thầy Tiểu Nhiếp” bông đùa, mà là Nhiếp Tung.

“Không đâu.”

Hai chữ bình thản, kiên định kéo Doãn Hy trở lại thực tại. Cô lại khôi phục vẻ nghịch ngợm thường ngày, như thể khoảnh khắc vừa rồi chỉ là ảo giác của người khác. Cô cười tít mắt: “Tôi thu lại câu hỏi khi nãy, nguyên liệu rồi cũng sẽ biến mất thôi. Dựa theo tình hình hiện tại của khoáng vật, đã cực kỳ khan hiếm rồi, đúng không, thầy Tiểu Nhiếp?”

Lại là “thầy Tiểu Nhiếp”…

Nhiếp Tung nhíu mày, định giải thích, nhưng như có gì đó nghẹn nơi cổ họng. Trong chốc lát, bầu không khí trở nên lúng túng và lạnh lẽo chưa từng thấy.

Tiểu Bàng liếc nhìn Doãn Hy, lại quay sang nhìn Nhiếp Tung, vội vàng hòa giải: “Đúng vậy. Bố em vì muốn tìm được nguyên liệu tốt đã từng đi qua bao tỉnh vùng sâu vùng xa như Vân Nam, Quý Châu, Cam Túc, Hồ Nam, Phúc Kiến, Giang Tây… Những nguyên liệu quý đó làm ra được chút màu tốt, chỉ đủ để cung cấp cho các viện bảo tàng phục chế và phục hồi tranh cổ.”

Doãn Hy biết, nguyên liệu màu trong quốc họa truyền thống không chỉ có nguồn gốc khoáng vật mà còn từ động, thực vật, nên cũng không hẳn là đường cùng. Cô nói nhẹ nhàng: “Nguyên liệu động thực vật có lẽ vẫn còn khả quan, dù sao thì cũng không giống khoáng vật phải trải qua hàng triệu năm hình thành trong tự nhiên, thu hoạch chút là có thêm.”

“Có thể vậy.” Tiểu Bàng không khẳng định, “Em không hiểu lắm, chỉ nghe bố nói chuyện lải nhải mà nhớ được chút. Anh Tung, anh hiểu rõ hơn, nói cho chị Doãn nghe đi.”

Nhiếp Tung liếc nhìn Doãn Hy, cô nghiêng đầu chờ câu trả lời, dáng vẻ chẳng khác nào học trò ngoan. Anh không nỡ để cô tiếp tục buồn, liền từ tốn giải thích: “Làm màu yên chi, màu đỏ Tây phương cần tổ kén của loài sâu tím, mà nhất định phải là loài sâu sống trong rừng nguyên sinh. Nhưng thu tổ thì phá cây, hiện giờ gần như không còn nữa. Còn một nguyên liệu thực vật rất quan trọng nữa là cỏ chàm, dùng để làm màu thanh hoa. Loại này phải gieo vào tháng 11, thu hoạch vào Tết Đoan Ngọ năm sau, chiếm dụng ruộng rẫy suốt nửa năm nên giờ nông dân cũng không mặn mà trồng nữa.” Những khó khăn của nguyên liệu truyền thống không thể nói hết trong đôi ba câu, nhưng anh vẫn cảm thấy không cần quá bi quan, “Nhưng tôi vẫn muốn nói, màu quốc họa truyền thống sẽ không biến mất. Đây chính là lý do chúng ta đến đây, cũng là mục tiêu hợp tác của chúng ta, đúng không, tiến sĩ Doãn?”

Đây là lĩnh vực anh quen thuộc, cũng là ngành nghề anh quan tâm. Giây phút này, con người nghiêm túc pha chút ngại ngùng ấy không còn nữa, anh không còn đỏ mặt, không còn dáng vẻ ngốc nghếch thường ngày. Ánh mắt kiên định nhìn thẳng vào Doãn Hy, dường như đang chờ câu trả lời, nhưng thực ra anh đã biết đáp án.

Bởi vì anh tin, dù có hàng ngàn vạn người ngăn cản, cô cũng sẽ không chùn bước.